Er zijn veel termen die verwijzen naar kinderen met een hoge intelligentie en vaak worden deze begrippen door elkaar heen gebruikt. Voor ouders en professionals die werken met hoogbegaafde kinderen is het in elk geval belangrijk om het onderscheid tussen hoogbegaafdheid en hoogintelligentie te kunnen maken en de verschillen tussen deze kinderen te leren (her)kennen.
Hoogintelligente kinderen hebben een IQ van 130 of hoger, zij zijn gericht op feiten en details, zij zijn analytisch sterk en goed in deductief redeneren maar het zijn geen creatieve denkers. Deze kinderen passen goed binnen ons onderwijssysteem, halen vaak hoge cijfers en ervaren over het algemeen weinig problemen.
Hoogbegaafde kinderen hebben ook een IQ van 130 of hoger, maar zijn daarnaast ook zeer creatief en gedreven (Renzulli, 1986). Hoogbegaafde kinderen zijn intens in gedrag en emotie. Al vanaf de geboorte zijn zij hyperalert, beschikken over een enorme hoeveelheid energie en hebben vaak minder slaap nodig dan andere kinderen. Hoogbegaafde kinderen zijn enthousiast, gedreven, creatief, leergierig, kritisch en hypergevoelig. Zij zijn fundamenteel anders; in hun doen, denken en voelen (Ruf, 2005; Silverman, 1993; Clark, 2002). Maar om zich gelukkig en gezond te kunnen ontwikkelen hebben zij dezelfde basisbehoeften als ieder ander kind: zij hebben een veilige thuisbasis nodig met ouders die hen “zien” en begrijpen, zij hebben behoefte aan contact met ontwikkelingsgelijken en aan passend onderwijs.
| Hoogintelligent | Hoogbegaafd | |
| Kent de antwoorden | Heeft altijd vragen | |
| Is ervaren in het van buiten leren | Is een groot gisser (probeert uit de context af te leiden) | |
| Is geïnteresseerd in objecten | Is een nieuwsgierig onderzoeker | |
| Is gefocust en oplettend in de klas | Is diep mentaal en fysiek betrokken, soms afwezig, wegdromend | |
| Houdt van simpele logica | Drijft op complexiteit | |
| Houdt van woorden | Heeft vaak een ongewone, complexe woordenschat | |
| Heeft goed ideeën | Heeft flitsende, gekke, onnozele ideeën | |
| Werkt hard | Probeert en test uit | |
| Presteert bovengemiddeld in de klas | Kan bovengemiddeld, maar ook gemiddeld of benedengemiddeld presteren | |
| Beantwoordt vragen | Discussieert in detail, is kritisch, bewerkt stellingen | |
| Luistert met interesse | Laat sterke gevoelens en opinies zien | |
| Leert gemakkelijk | Weet het vaak al | |
| 6 tot 8 herhalingen nodig voor meesterschap | Meesterschap na 1 of 2 keer oefenen | |
| Begrijpt ideeen | Ontwikkelt en bewerkt ideeën | |
| Geniet van leeftijdgenoten | Prefereert vaak ouder gezelschap | |
| Begrijpt de bedoeling of betekenis | Onderzoekt de toepassingen | |
| Maakt zijn werk af | Start projecten | |
| Kopieert nauwkeurig | Creëert nieuwe ontwerpen | |
| Houdt van school | Geniet van leren | |
| Technicus | Uitvinder | |
| Is tevreden met het eigen kunnen | Is hoogst zelfkritisch |
Passend Onderwijs
Doordat basisscholen de laatste jaren meer inzetten op compacten, verrijken en versnellen, worden leerlingen beter in de zone van naaste ontwikkeling aangesproken. Vooral hoogintelligente kinderen komen hierdoor steeds beter aan hun trekken. Voor hoogbegaafde leerlingen ziet het er anders uit, helaas. “Passend Onderwijs” is voor hen vaak niet meer dan een term, een papieren tijger waar zij in de dagelijkse praktijk nog weinig van merken. Hoogbegaafde kinderen zijn van nature sterk associatief en visueel-ruimtelijk ingesteld. Zij vinden nog altijd moeizaam hun weg in ons onderwijssysteem, waar informatie vaak auditief wordt aangeboden en kinderen hoofdzakelijk getraind worden in het lineaire, stapsgewijze denken. Hoogbegaafde kinderen hebben een verhoogd risico om in de kindertijd vast te lopen of uit te vallen in het onderwijs (Kroesbergen, Van Hooijdonk, Middel-Lalleman, Rijnders, & Van Viersen, 2015). Hoe creatiever het kind, hoe kwetsbaarder het is voor problemen zoals (faal)angst, depressie en onderpresteren (Kroesbergen et al., 2015; Mann, 2006).
Niet alleen de mate van creativiteit, maar ook de hoogte van het IQ blijkt bepalend voor het welzijn van het kind. Vooral extreem hoogbegaafde kinderen hebben een verhoogd risico op problemen. Dat is ook niet zo gek, als je bedenkt dat een kind met een IQ van 145 even ver van het gemiddelde IQ van 100 verwijderd is als een kind met een IQ van 55. Geen mens zal van een kind met een IQ van 55 verwachten dat het in principe “gewoon” functioneert en alleen als de gelegenheid zich voordoet als een zeer zwak begaafd kind. Van hoogbegaafden, die een even grote aanpassing naar het midden moeten maken, wordt dit vaak wel verwacht. De problemen waar zij tegenaan lopen zijn in essentie vaak terug te voeren op een aanpassingsstoornis. Een belangrijke factor hierin is vaak het gebrek aan ontwikkelingsgelijken.
Gebrek aan ontwikkelingsgelijken
Het samen kunnen zijn met ontwikkelingsgelijken is essentieel voor de persoonlijkheidsontwikkeling van een kind: het opbouwen van een reëel zelfbeeld en gezond zelfvertrouwen. Ruim 2% van de bevolking is hoogbegaafd, een klein deel daarvan (0,1%) heeft een IQ van 145 of hoger. Dit betekent dat hoogbegaafde kinderen meestal geen ontwikkelingsgelijken in hun klas ontmoeten en dat ook school-breed de spoeling dun is. Hoogbegaafde kinderen lopen in hun cognitieve en morele ontwikkeling vaak jaren voor op klasgenootjes. Zij zijn met andere onderwerpen bezig, denken hier dieper en anders over na en hebben andere verwachtingen van sociale relaties. Als een hoogbegaafd kind op school begrepen en uitgedaagd wordt en een aantal kinderen om zich heen heeft waar het goed contact mee heeft, dan kan het op een reguliere basisschool prima gedijen. Zijn deze basisvoorwaarden niet te realiseren, dan verloopt de sociaal-emotonele (en cognitieve) ontwikkeling niet zelden problematisch.
Vooral kinderen die te horen hebben gekregen dat zij hoogbegaafd zijn, zonder dat hen is uitgelegd hoe het kan dat zij toch problemen hebben met het automatiseren van de tafels, met hun handschrift of met spelling, worstelen nogal eens met hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. Zij hebben een stevige thuisbasis en soms professionele begeleiding nodig om te leren begrijpen wat er precies anders is en hoe dat voor hen werkt. Onze orthopedagogen, kindertherapeuten en remedial teachers staan altijd klaar om hierin -waar nodig- te ondersteunen.
Geschreven door:
Esther Bekker, Orthopedagoog Msc., oprichter Scope
Referenties
Baum, S. M., & Olenchak, F. R. (2002). The alphabet children: GT, AHDH, and more. Exceptionality, 10, 77-91.
Clark, B. (2002). Growing up gifted: Developing the potential of children at home and at school . Upper Saddle River, NJ: Merrill.
Cramond, B. (1994). Attention deficit hyperactivity disorder and creativity—What is the connection? Journal of Creative Behavior, 28, 193-210.
Freeman, J. (2005). Permission to be gifted: how conceptions of giftedness (2nd Ed.). can change lives. In R.J. Sternberg & J.E. Davidson (Eds.), Conceptions of giftedness (2nd ed., pp. 8097). Cambridge England: University Press.
Gottfredson, L. S. (1997). Why g matters: The complexity of everyday life. Intelligence, 24(1), 79-132.
Kiefer, M., & Martens, U. (2010). Attentional sensitization of unconscious cognition: Task sets modulate subsequent masked semantic priming. Journal of Experimental Psychology: General, 139, 464-489.
Kroesbergen, Van Hooijdonk, Middel-Lalleman, Rijnders, & van Viersen (2015). The psychological well-being of early identified gifted children.
Mann, E. L. (2006). Creativity: The essence of mathematics. Journal for the Education of the Gifted, 30, 236-260.
Mönks, F.J. (1985). In F.J. Mönks & P. Span (Eds.), Hoogbegaafden in de samenleving. Congresbundel. Assen: Dekker & van de Vegt.
Mooij, T., (1991). Schoolproblemen van hoogbegaafde kinderen; richtlijnen voor passend onderwijs. Muiderberg: Coutinho.
Renzulli, J. S. (1986). The three-ring conception of giftedness: a developmental model for creative productivity. In R. Sternberg & J. Davidson (Eds.), Conceptions of giftedness (pp. 332-357). New York: Cambridge University Press.
Ruf, D. L. (2005). Losing our minds: Gifted children left behind. Great Potential Press, Inc.
Silverman, L. K. (1993). Counseling the gifted and talented. Love Publishing Co., 1777 South Bellaire St., Denver, CO 80222.